Πολιτισμός

Σχετικά με τα πολιτιστικά δρώμενα, φτωχά είναι τα λόγια για να περιγράψει κανείς τη μουσική  παράδοση του Γαρδικίου. 

Ξακουστό σε όλη την Ελλάδα και όχι μόνο είναι το περίφημο πανηγύρι του 15αύγουστου, το τριήμερο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και τα μοναδικά τραγούδια περιοχής.

Ως επί το πλείστον ελληνόφωνα, με μερικά βλαχόφωνα. Τραγούδια της καθημερινής ζωής, της αγάπης, του γάμου και της γέννησης, του θανάτου, της ξενιτιάς, αλλά και ιστορικά, θρησκευτικά. Όλα αποδιδόμενα με το ξεχωριστό παραδοσιακό ύφος του Ασπροποτάμου. 

Ξεχωρίζουν το:

Παιδιά απ’ τον Ασπροπόταμο
κι απ’ το τρανό Γαρδίκι.
Κι από της Πίνδου τα χωριά
λεβέντες παλικάρια.
Τούρκο μην προσκυνήσετε
εχτρό μη φοβηθείτε.
και η “Μαρουσιάνα”:
Πέντε μήνες έξι αδράχτια
πέντε μήνες έξι αδράχτια
πότε τα ’γνεσες Μαρουσιάννα
άιντε πότε τα μωρ’ τα ’γνεσες

Κι άλλους πέντε δυο κουβάρια
κι άλλους πέντε δυο κουβάρια
πότε τα ’μασες Μαρουσιάννα
άιντε πότε τα μωρ’ τα ’μασες

Κι άλλους τόσους γκιζιρούσα
κι άλλους τόσους γκιζιρούσα
στα ψηλά ι βουνά Μαρουσιάννα
άιντε στα ψηλά ψηλά ι βουνά

Την αγάπη μου να εύρω
την αγάπη μου να εύρω
που να την ευρώ Μαρουσιάννα
άιντε που να την να την ευρώ

Σε χρυσό μπαχτσέ τη βρίσκω
σε χρυσό μπαχτσέ τη βρίσκω
στα τριαντάφυλλα Μαρουσιάννα
άιντε στα τριαντά τριαν

Στους χορούς του Ασπροποτάμου τα τραγούδια κυρίαρχα είναι στην ελληνική γλώσσα εκτός ορισμένων που οι στίχοι τους αποδίδονται στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα.

Αυτά τα τραγούδια συνοπτικά είναι τα παρακάτω:
1. Λα πάτρου τσίντζι μάρμαρι λα σάσι κιτριτσιάλι = Στα τέσσερα πέντε μάρμαρα στα πέντε λιθαράκια2. Βαγγιλίτσα ή Μαρ ντι κουνίικα νιι’ τ’ αστιπτάει = Βαγγιλίτσα από μικρή σε περίμενα, τραγούδι που τραγουδιέται στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα.
3. Βούλω Τσιβούλω σοράνιι Παρασκιβούλω = Βούλω Τσιβούλω αδελφή μου, (μεταφορικά αγαπημένη μου) Παρασκιβούλω.
4. Ντουάου λάι φιάτι = Δύο κορίτσια
Επίσης άλλα δύο τραγούδια που ακούγονται τα τελευταία χρόνια στον Ασπροπόταμο
5. Βίνιι ουάρα σι φουτζίμου Μάρω μωρ’ μουσάτα, Μάρω κου όκλιου λάιλου = Ήρθε η ώρα να φύγουμε Μάρω όμορφη, Μάρω μαυρομάτα πηγή.

Ο χορός σε συνδυασμό με την τοπική μουσική στην παράδοση του Γαρδικίου έπαιξε και παίζει μέχρι σήμερα σημαντικό ρόλο στην πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής. Ευτυχώς που μέχρι σήμερα ακόμη συναντά κανείς ορισμένα γλέντια ‘παρέας’ και σε ορισμένες περιπτώσεις ‘κοινοτικούς χορούς’ με τοπικούς μουσικούς. 

Επίσης συναντάται κάποιες φορές να παίζουν τα παραδοσιακά μουσικά όργανα φυσικά, χωρίς την υποστήριξη ηλεκτρονικής ηχητικής εγκατάστασης. Έτσι το τοπικό ηχόχρωμα των μελωδιών και των τραγουδιών σε σχέση με την αυθεντική χορευτική έκφραση των τοπικών χορών, ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν χάθηκε τελείως.

Οι κοινοτικοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται την περίοδο του καλοκαιριού κατά την διάρκεια της ετήσιας πανήγυρης του χωριού, σε κάποιο εξωκλήσι η το μοναστήρι κατά την ημέρα της γιορτής του. Ο κοινοτικός χορός γινότανε για όλη την κοινωνία του χωριού υπό την φροντίδα του Δ.Σ. της (παλιάς) κοινότητας του χωριού ή με την φροντίδα του Ευεργετικού συλλόγου. 

Από παράδοση κάποιοι ικανοί άνθρωποι που έχαιραν της εκτίμησης και εμπιστοσύνης του κοινωνικού συνόλου φρόντιζαν τα οργανωτικά των χορών-εκδηλώσεων από αγάπη για το χωριό τους και την τοπική παράδοση, αμισθί. Συνήθως τα οικονομικά έξοδα για τέλεση του κοινοτικού χορού αφορούσαν την κοινοτική αρχή. 

Αυτό δεν θεσμοθετήθηκε τυχαία στο χρόνο, γιατί με αυτόν τον τρόπο δινόταν η δυνατότητα στο κάθε μέλος της κοινότητας, αλλά και στους επισκέπτες να συμμετάσχουν στο κοινοτικό χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να φιλοδωρήσουν την μουσική κομπανία. 

Ο κοινοτικός χορός φέρνει όλα τα μέλη μιας κοινότητας πιο κοντά, συνδέει τους ανθρώπους, εξισώνει και εξομαλύνει κατά κάποιο τρόπο τις κοινωνικές διαφορές. Διαπιστώνει κανείς ιδανική κοινωνική συνοχή, όταν όλοι μαζί πιασμένοι χέρι χέρι τραγουδούν και χορεύουν, στον ίδιο χορευτικό ρυθμό. 

Ο κοινοτικός χορός συναντάται στον Ασπροπόταμο σε ορισμένες περιπτώσεις και με το όνομα ως ‘Τρανός χορός’, ενώ στις υπόλοιπες κοινωνίες των Βλάχων ανά τον ελληνισμό (εντός και εκτός των σημερινών ελλαδικών συνόρων) συναντάται κυρίαρχα με το όνομα Τρανός χορός’ και λιγότερο ως κοινοτικός χορός. 

Όπως όμως και να συναντάται, με την πρώτη ή την δεύτερη ονομασία, έχει τους ίδιους στόχους και υπηρετεί ακριβώς τα ίδια πράγματα, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις. Ένα μεγαλοπρεπές έθιμο που η δημιουργία του ιστορικά χάνεται στα βάθος του χρόνου. 

Δυστυχώς την τελευταία εικοσαετία μειώθηκε τόσο δραματικά που σε ορισμένα χωριά έχει σταματήσει τελείως η τέλεση του εθίμου, ενός εθίμου που ήταν ένα από τα βασικά και τα κυρίαρχα συστατικά στοιχεία ομαδικής συνοχής και ομαδικής έκφρασης της κοινότητας.

Εκεί κυριαρχούσε το συλλογικό εμείς, εκεί η κοινότητα δια μέσω του κοινοτικού χορού, κάθε χρόνο δήλωνε παρούσα! Εδώ είμαστε, υπάρχουμε!. Στον κοινοτικό χορό ο καθένας ήθελε να συμμετάσχει, δηλώνοντας άμεσα ότι είναι παρόν στο χωριό και συνεχίζει να είναι ενεργό μέλος της κοινότητας. 

Εδώ η κοινότητα δηλώνει την κοινωνική της συνοχή και την κοινωνική της διάρκεια στο χρόνο και το χώρο. Αυτοί οι χοροί γινόντουσαν κυρίως στο μεσοχώρι (πλατεία) του χωριού ή στον αύλιο χώρο εκκλησιών ή εξωκκλησιών κατά την ημέρα της εορτής των, ή σε κάποιο πλάτωμα του χωριού. Στους κοινοτικούς χορούς υπήρχε πάντα μεγάλη συμμετοχή.

Ο κοινοτικός χορός είχε και άλλες κοινωνικές διαστάσεις, όπως για παράδειγμα το νυφοδιάλεγμα. Στον κοινοτικό είχαν την ευκαιρία οι νέοι να δούνε ο ένας τον άλλον.

 Συνηθιζόταν όπως μας λέγει η τοπική προφορική παράδοση να γίνεται το διάλεγμα της νύφης από τον γαμπρό, χωρίς όμως να αποκλείετε και το αντίθετο. Γι’ αυτό όμως το δεύτερο η τοπική κοινωνία δεν έκανε ανοικτό λόγο και αυτό γιατί άντρας έπρεπε να ήταν αυτός, που θα είχε τον πρώτο λόγο σ’ αυτά τα θέματα. 

Στην πορεία του χρόνου παρατηρείται μια μετεξέλιξη του μικτού κοινοτικού χορού, από μικτός κοινοτικός χορός αντρών γυναικών, σε καθαρά κοινοτικός χορός γυναικών. Αυτό συνέβη γιατί οι άντρες άρχισαν σταδιακά να συμμετέχουν ολοένα και λιγότερο. Έτσι παρατηρείται το γεγονός οι άντρες να συμμετέχουν μόνον ως θεατές, όπου οι νέοι παρατηρούσαν τις ελεύθερες κοπέλες της κοινότητας με στόχο να ‘διαλέξουν προφανώς την μελλοντική τους γυναίκα’.

Όταν λέμε κοινοτικό χορό (και γενικά χορό) φυσικά δεν εννοούμε μόνον την ρυθμική χορευτική κίνηση των ποδιών, αλλοίμονο!!! Ο κοινοτικός χορός και γενικά ο χορός εμπεριέχει όλα τα κοινωνικά στοιχεία μιας κοινότητας ή μιας ομάδας ανθρώπων. 

Στο χορό χωράνε όλες οι ηλικίες όλες οι κοινωνικές τάξεις, όλοι οι άνθρωποι ντόπιοι και επισκέπτες. 

Η κοινωνική διάσταση του απόλυτου σεβασμού προς την κοινή προσπάθεια, απορρέει κυρίαρχα από αυτά τα μέλη της κοινότητας που συμμετείχαν στο έθιμο καθήμενοι στα πεζούλια ή όρθιοι, παρακολουθώντας το όλο δρώμενο με απόλυτο σεβασμό, προσδίδοντας έτσι σοβαρότητα, βαρύτητα και ιδιαίτερη αξία στο κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι της κοινότητας. 

 Την χειμερινή περίοδο διοργανώνεται από τον Ευργετικό σύλλογο “Άγιοι Ανάργυροι” χοροσπερίδα στα Τρίκαλα και από το σύλλογο Αθηνών – Πειραιώς, συνήθως στο Πειραιά. 

Ένα δεύτερο χειμερινό χορό διοργανώνουν αποκλειστικά για τις γυναίκες με τον τίτλο απογευματινό γυναικών. Αυτό συνήθως γίνεται την εαρινή περίοδο εντός του μηνός Μαρτίου κάθε χρόνο.

Την καλοκαιρινή περίοδο πάλι ο κάθε πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει έναν καλοκαιρινό χορό στο χωριό. Εδώ συνήθως γίνεται το αδιαχώρητο διότι όλες οι συνθήκες συντελούν προς την επιτυχή έκβαση του καλοκαιρινού χορού. 

Αλλά και ως προς την θρησκευτική του παράδοση, το Γαρδίκι σεμνύνεται για τις 5 εκκλησίες του (Κοίμηση Θεοτόκου, Αγ. Τριάδα, Αγ. Αθανάσιος, Προφήτης Ηλίας, Αγ. Ανάργυροι) και το ένα πανέμορφο Μοναστήρι (Απόδοση κοιμήσεως Θεοτόκου). 

Οι γάμοι αποτελούσαν ξεχωριστό γεγονός για τη κοινωνική ζωή του Γαρδικίου και μετά τη γαμήλια τελετή στη  στο κεντρικό Ι.Ν Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στη πλατεία του χωριού ακολουθούσε γλέντι όπου έπαιρναν μέρος όλοι οι Γαρδικιώτες.